Chào mừng bạn đến với bài học lý thuyết về Mô tả và biểu diễn dữ liệu trên các bảng, biểu đồ trong chương trình Toán 9 Cánh diều. Bài học này sẽ cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản và quan trọng để hiểu và vận dụng vào giải các bài tập liên quan.
Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về các khái niệm, phương pháp mô tả dữ liệu, cách xây dựng và đọc hiểu các bảng, biểu đồ khác nhau. Mục tiêu là giúp bạn có thể trình bày dữ liệu một cách rõ ràng, chính xác và hiệu quả.
1. Biểu diễn dữ liệu trên bảng thống kê, biểu đồ tranh Biểu diễn dữ liệu trên bảng thống kê
1. Biểu diễn dữ liệu trên bảng thống kê, biểu đồ tranh
Biểu diễn dữ liệu trên bảng thống kê
Bước 1. Các đối tượng thống kê lần lượt được biểu diễn ở cột đầu tiên, trong khi tiêu chí thống kê lần lượt được biểu diễn ở dòng đầu tiên hoặc ngược lại. Bước 2. Các số liệu thống kê theo tiêu chí của mỗi đối tượng thống kê lần lượt được biểu diễn ở dòng (hoặc cột) tương ứng. |
Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ tranh
Bước 1. Các đối tượng thống kê được biểu diễn ở cột đầu tiên. Bước 2. Chọn biểu tượng để biểu diễn số liệu thống kê. Các biểu tượng đó được trình bày ở dòng cuối cùng. Bước 3. Số liệu thống kê theo tiêu chí của mỗi đối tượng thống kê được biểu diễn bằng các biểu tượng ở dòng tương ứng. |
Ví dụ: Bảng thống kê số lượng thanh long bán được trong các tháng 6, 7, 8, 9 là:
Biểu đồ tranh biểu diễn các số liệu đó là:
2. Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ cột, biểu đồ cột kép
Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ cột
Bước 1. Vẽ hai trục vuông góc với nhau - Trên trục nằm ngang: biểu diễn các đối tượng thống kê. - Trên trục thẳng đứng: xác định độ dài đơn vị để biểu diễn số liệu thống kê và cần chọn độ dài đơn vị thích hợp với số liệu. Bước 2. Tại vị trí các đối tượng thống kê trên trục nằm ngang, vẽ những cột hình chữ nhật: cách đều nhau; có cùng chiều rộng; có chiều cao thể hiện số liệu thống kê theo tiêu chí của mỗi đối tượng thống kê. Bước 3. Hoàn thiện biểu đồ: ghi tên các trục và ghi số liệu tương ứng trên mỗi cột (nếu cần). |
Ví dụ: Bảng thống kê tuổi thọ trung bình của các nước Indonesia, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam:
Biểu đồ cột biểu diễn các số liệu đó là:
Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ cột kép
Cách vẽ biểu đồ cột kép tương tự như cách vẽ biểu đồ cột. Nhưng tại vị trí ghi mỗi đối tượng trên trục nằm ngang, ta vẽ hai cột sát nhau thể hiện hai loại số liệu của đối tượng đó. Các cột thể hiện số liệu theo cùng một tiêu chí thống kê của các đối tượng thường được tổ cùng màu để thuận tiện cho việc đọc biểu đồ. |
Ví dụ: Biểu đồ cột kép thống kê tổng sản phẩm trong nước (GDP) theo giá hiện hành của Việt Nam và Singapore trong các năm 2016, 2017, 2018, 2019.
3. Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ đoạn thẳng
Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ đoạn thẳng
Bước 1. Vẽ hai trục vuông góc với nhau tại điểm 0 - Trên trục nằm ngang: mỗi đối tượng thống kê được đánh dấu bằng một điểm và các điểm này thường được vẽ cách đều nhau - Trên trục thẳng đứng: xác định độ dài đơn vị để biểu diễn số liệu thống kê và cần chọn độ dài đơn vị thích hợp với số liệu, đánh dấu điểm theo tiêu chí của đối tượng thống kê tương ứng Bước 2. Với mỗi đối tượng thống kê, ta tiếp tục: - Xác định điểm A đánh dấu số liệu thống kê trên trục thẳng đứng của đối tượng thống kê đó - Kẻ bằng nét đứt một đoạn thẳng có độ dài bằng OA, vuông góc với trục nằm ngang và đi qua điểm đánh dấu đối tượng thống kê đó trên trục nằm ngang. Đầu mút trên của đoạn thẳng đó là điểm mốc của đối tượng thống kê Bước 3. Vẽ đường gấp khúc gồm các đoạn thẳng nối liền liên tiếp các điểm mốc Bước 4. Hoàn thiện biểu đồ: ghi tên các trục và ghi số liệu tương ứng trên mỗi điểm mốc (nếu cần). |
Ví dụ: Biểu đồ đoạn thẳng biểu diễn lượng mưa trung bình sáu tháng cuối năm 2019 tại Thành phố Hồ Chí Minh.
3. Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ hình quạt tròn
Biểu diễn dữ liệu trên biểu đồ hình quạt tròn
Bước 1. Vẽ đường tròn tâm O bán kính R Bước 2. Chuyển đổi số liệu của một đối tượng thống kê (tính theo tỉ số phần trăm) về số đo cung tương ứng với đối tượng thống kê đó (tính theo độ) dựa theo nguyên tắc sau: \(x\% \) tương ứng với \(x\% .360^\circ \). Các số đo cung tương ứng với các đối tượng thống kê được cho ở bảng sau: ![]() Chú ý: \({n_1} + {n_2} + \ldots + {n_k} = 360^\circ \) Bước 3: - Vẽ tia gốc OA theo phương thẳng đứng - Căn cứ vào Bảng 1, sử dụng thước thẳng và thước đo độ, vẽ theo chiều quay của kim đồng hồ các cung \({A_1}{A_2},{A_2}{A_3}, \ldots ,{A_{k - 1}}{A_k}\), lần lượt có số đo là \({n_1},{n_2}, \ldots ,{n_k}\). Khi đó cung \({A_k}{A_1}\) có số đo là: \(360^\circ - ({n_1} + {n_2} + \ldots + {n_k}) = {n_k}\) Bước 4: Hoàn thiện biểu đồ: ghi tên đối tượng thống kê vào hình quạt tương ứng; ghi số liệu thống kê trên mỗi hình quạt; các hình quạt được tô màu khác nhau (nếu cần) và xóa đi những thông tin không cần thiết trong biểu đồ. |
Ví dụ: Biểu đồ hình quạt tròn biểu diễn bảng thống kế sau là:
Nhận xét
- Biểu đồ hình quạt tròn cho phép nhận biết nhanh chóng mỗi đối tượng thống kê chiếm bao nhiêu phần trăm trong tổng thể thống kê.
- Bảng thống kê hoặc biểu đồ cột cho phép nhận biết nhanh chóng số liệu thống kê (theo tiêu chí) của từng đối tượng thống kê và so sánh các đối tượng với nhau.
- Biểu đồ hình quạt tròn bằng bảng thống kê (hoặc biểu đồ cột), trừ số liệu ít quá (từ 2 đến 3 đối tượng) hoặc quá nhiều (từ 15 đến 20 đối tượng). Khi số liệu ít thì bảng thống kê (hoặc biểu đồ cột) vẫn cho kết quả tốt. Khi số liệu quá nhiều thì sẽ khó phân biệt và rối mắt đối với các hình quạt.
Trong chương trình Toán 9, việc nắm vững lý thuyết về mô tả và biểu diễn dữ liệu là vô cùng quan trọng. Nó không chỉ giúp bạn giải quyết các bài toán cụ thể mà còn rèn luyện khả năng tư duy logic, phân tích và tổng hợp thông tin.
Trước khi tiến hành mô tả và biểu diễn dữ liệu, bước đầu tiên là thu thập dữ liệu từ các nguồn khác nhau. Dữ liệu có thể là số liệu thống kê, kết quả khảo sát, hoặc các thông tin quan sát được. Sau khi thu thập, dữ liệu cần được tổ chức một cách hệ thống để dễ dàng phân tích và xử lý.
Có nhiều phương pháp khác nhau để mô tả dữ liệu, trong đó phổ biến nhất là:
Trong chương trình Toán 9, bạn sẽ thường gặp các loại biểu đồ sau:
Để đọc và phân tích biểu đồ một cách hiệu quả, bạn cần chú ý đến các yếu tố sau:
Ví dụ 1: Một lớp học có 30 học sinh, trong đó có 15 học sinh nam và 15 học sinh nữ. Hãy biểu diễn dữ liệu này bằng biểu đồ tròn.
Giải:
Tỷ lệ học sinh nam là: (15/30) * 100% = 50%
Tỷ lệ học sinh nữ là: (15/30) * 100% = 50%
Vẽ biểu đồ tròn với hai phần: một phần đại diện cho học sinh nam (50%) và một phần đại diện cho học sinh nữ (50%).
Để củng cố kiến thức về lý thuyết Mô tả và biểu diễn dữ liệu, bạn có thể thực hành giải các bài tập sau:
Lý thuyết Mô tả và biểu diễn dữ liệu là một phần quan trọng của chương trình Toán 9. Việc nắm vững lý thuyết này sẽ giúp bạn giải quyết các bài toán một cách hiệu quả và rèn luyện khả năng tư duy logic, phân tích và tổng hợp thông tin. Hãy luyện tập thường xuyên để củng cố kiến thức và nâng cao kỹ năng của mình.
Loại biểu đồ | Ứng dụng |
---|---|
Biểu đồ cột | So sánh các giá trị khác nhau |
Biểu đồ tròn | Biểu diễn tỷ lệ phần trăm |
Biểu đồ đường | Biểu diễn sự thay đổi theo thời gian |